Kiezdeutsch jest wariantem języka niemieckiego charakterystycznym dla określonych obszarów większych miast, zamieszkałych przez spory odsetek imigrantów. Wyróżniają go wpływy różnych grup społecznych, przede wszystkim właśnie obcokrajowców.[1] Język ten różni się od Hochdeutsch wymową, intonacją, pisownią, gramatyką i użytym słownictwem. Dla przeciętnego słuchacza jest on nieraz dosyć trudny do zrozumienia. Wystarczy zerknąć na poniższy przykład:

Dragan: „Alder, was geht?”
Alder: „Konkret, ich hab neue Job, verstehst Du.”
Dragan: „Alder!”
Alder: „Konkret, ich bin korrekt Lehre jetzt, weissu?”[2]

Kiezdeutsch pojawił się głównie w dużych miastach (np. w Berlinie) mniej więcej w połowie lat 90. XX wieku. Szczególnie ?dotknięte? były obszary zamieszkane przez spory odsetek obcokrajowców. Przytoczony wyżej dialog pokazuje, że Kiezdeutsch w wielu miejscach różni się od znanego nam Standarddeutsch. Wbrew pozorom nie został on jednak potraktowany przez m. in. językoznawców  jako forma błędna, ale jako swoisty dialekt.

Definicja słowa „Kiezdeutsch”

W odniesieniu do Kiezdeutsch używany jest czasami synonim (nie jest to synonim w dosłownym znaczeniu, ale o tym za chwilę) ?Kanak Sprach? (też ?Kanak Sprak?). Samo słowo ?Kiezdeutsch? wskazuje na dwa ważne elementy: użycie (język młodzieżowy) oraz pochodzenie (Kiez). ?Kiez? (lub też ?Kietz?) ?oznacza w miastach północno-wschodnich Niemiec, a szczególnie w Berlinie, niewielki, zwarty obszar miejski zamieszkały przez zasiedziałą od pokoleń ludność, nie stanowiący jednak formalnej jednostki administracyjnej. (…) W Berlinie rozumie się pod tą nazwą niewielkie, zasiedziałe jednostki sąsiedzkie, z własnymi sklepikami, żyjące własnym życiem.?[3] Język ten stanowi zatem pewną strukturę, której użycie charakterystyczne jest z jednej strony dla dosyć zamkniętych środowisk, z drugiej jednak nie ogranicza się tylko do nich, ale ?wypływa? na zewnątrz i pojawia się w użyciu języka przez innych, nie tylko przez imigrantów.[4]

Wspomniany zwrot ?Kanak Sprak? często pojawia się jako pewnego rodzaju zamiennik ?Kiezdeutsch?, jednak ma on raczej zabarwienie pejoratywne i w sposób negatywny pokazuje grupy społeczne (głownie młodych imigrantów), które się tym swoistym dialektem posługują. Dlaczego? Ponieważ ?Kanake? to ?obraźliwe określenie ludzi pochodzenia tureckiego mieszkających w Niemczech.?[5]

Kto używa Kiezdeutsch?

Co piąty Niemiec ma cudzoziemskie korzenie (19,3 proc.). Najliczniejsze grupy imigrantów w Niemczech to Turcy (14,1 proc.), Polacy (10,5 proc.) i Rosjanie (9,2 proc.).[6] To wywiera ogromny wpływ na język niemiecki. Następstwem tych wpływów jest m. in. Kiezdeutsch. Używają go głownie młodzi ludzie, łącząc w nim elementy innych języków, np. tureckiego czy arabskiego. Niemcy nie są w tym przypadku odosobnione, gdyż podobne struktury rozwinęły się też w innych krajach europejskich. Dla wszystkich tych etnolektów (Etnolekt – język, dialekt lub gwara używany przez wyodrębnioną grupę etniczną. [7]) charakterystyczna jest pewnego rodzaju ekspansja. Chodzi mi tutaj o fakt, że Kiezdeutsch nie jest domeną tylko imigrantów, ale także młodzieży ogólnie. Językoznawcy mówią tutaj o ?multietnolektach?, wskazując tym samym na etniczną różnorodność użytkowników Kiezdeutsch. Tym samym mamy do czynienia z udaną próbą swoistej integracji na polu językowym: Kiezdeutsch używają imigranci, ale także rodowici mieszkańcy Niemiec.[8] Jest to więc pewnego rodzaju forma komunikacji, która powstała w dzielnicach mieszkaniowych na bazie różnic językowych, etnicznych i kulturowych.[9]

Jakie cechy charakterystyczne ma Kiezdeutsch?

Dla Kiezdeutsch charakterystyczne jest przede wszystkim użycie zupełnie innego słownictwa niż w przypadku Standarddeutsch. Pojawiają się tutaj słowa z języka tureckiego czy też arabskiego, np.: ?lan? (z tureckiego Typ/Kerl/Alter – facet, koleś) czy ?wallah? (z arabskiego, dosłownie bei Gott – przy bogu) czy ?yallah? (z arabskiego los geht?s – zaczynajmy, ruszajmy, do dzieła). Tego rodzaju słówka bardzo dobrze zintegrowały się z codziennym językiem niemieckim, podobnie zresztą jak wyrazy obcego pochodzenia. Niektórzy z tym walczą (językoznawcy i ludzie pielęgnujący poprawny niemiecki), niektórzy natomiast akceptują to bez większych oporów i integrację tego rodzaju ?urozmaiceń? postrzegają jako coś naturalnego, jako następstwo wielokulturowości Niemiec.

Inną cechą Kiezdeutsch jest wytworzenie partykuł. Jedną z nich jest ?gibs?. Słówko to powstało od ?gibt es?, ale jest jego formą skróconą, tworzy teraz jedno słowo, ale o tym samym znaczeniu. Kolejnym przykładem może być ?ischwör?, czyli swoiste połączenie ?ich? z ?schwör(e)? (schwören – przysięgać), używany dla podkreślenia ważności danej wypowiedzi i stawiany zazwyczaj na jej początku lub końcu.

Poza powyższym, Kiezdeutsch charakteryzują też:

• krótkie zdania, gdzie czasowniki nieraz mają zredukowane końcówki (np. gehn),
• brak rodzajników i/lub przyimków przed rzeczownikami,
• zmiana szyku zdania, np.: Morgen ich geh… . zamiast Morgen gehe ich … .
• zmiana pisowni czy wymowy niektórych słów, np. ?isch? zamiast ?ich? (tzw. Koronalisierung).

Większość z tych elementów widać wyraźnie w zdaniu: ?Isch geh Schule.? Powinno ono brzmieć ?Ich gehe zur Schule.? Widzimy więc zamianę ?ich? na ?isch?, zredukowanie końcówki czasownika (brak ?-e?) oraz brak przyimka z rodzajnikiem przed rzeczownikiem ?Schule?.

Kiezdeutsch to nie tylko młodzież i imigranci

Wspomniałem już o ekspansji Kiezdeutsch na inne grupy społeczne i o jego użyciu w codziennym języku potocznym. Warto jednak zauważyć, że jego elementy można znaleźć i w innych obszarach, przykładowo w mediach lub różnego rodzaju skeczach i programach rozrywkowych. Tutaj pojawia się obawa przed negatywnym wpływem na Standarddeutsch i przed jego zmianą na gorsze. Obawa ta wydaje się jednak być nieuzasadniona, gdyż Kiezdeutsch jest sam w sobie tworem dosyć kreatywnym, tworem, w którym z powodzeniem wykorzystuje się słownictwo oraz wpływy z innych języków. Wystarczy jeszcze raz przeanalizować przytoczone w poprzednim akapicie przykłady. Powracając do występowania Kiezdeutsch w skeczach, warto jest przyglądnąć się programowi satyrycznemu prowadzonemu przez Kaya Yanara – ?Was guckst du?!? (emitowany na Sat 1 w latach 2001-2005). Jego skecze bazowały przede wszystkim na stereotypach narodowościowych, więc były idealnym miejscem dla wykorzystania Kiezdeutsch. Kaya Yanar świetnie naśladował przedstawicieli różnych narodowości (także Polaków) i stworzył wiele figur, które określane są mianem ?kultowych?.[10]

Jeżeli mamy do czynienia z Kiezdeutsch w takiej właśnie formie, to raczej nie powinniśmy tego postrzegać jako czegoś ?zanieczyszczającego? język niemiecki, chyba że czyjś światopogląd i wiedza opierają się i kształtują na podstawie takich form przekazu. Wtedy jednak negatywny wpływ na takiego człowieka może mieć dosłownie wszystko.

„Ne iş, moruk?”, czyli kilka innych przykładów z Kiezdeutsch

Poza przytoczonymi wcześniej przykładami jest oczywiście całe mnóstwo innych form, które się w tym etnolekcie pojawiają. Zebrałem część z nich w jedną całość, aby dokładniej pokazać zależności (lub też ich brak) rządzące się w Kiezdeutsch. Bazowałem częściowo na utworze niemieckiego rapera tureckiego pochodzenia – Eko Fresh (na zdjęciu obok) „Straßendeutsch/Türkenslang”.

• Selam bring mir çay. – Hallo ich will Tee.
• Ne iş, moruk? – Alter, was geht ab?
• En büyü kim? – Wer ist der Größte?
• Siktir lan! – Verpiss dich!
• Isch mach disch tot. – Ich mache dich tot.
• piç – Bastard
• göt – Arsch
• tamam – okay
• lan – Typ/Kerl/Alter
• Lahmacun – Pizza
• Börek – Blätterteig
• Sucuk – Knoblauchwurst
• Ayran – Buttermilch
• Pide – Weißbrot
• O?lum – Sohnemann
• Welke sma? – Welches Mädchen?
• Har du para, lan? – Hast du Geld, Alter?
• Morgen ich geh Arbeitsamt. – Morgen gehe ich zum Arbeitsamt.

Wymowę niektórych z tych zwrotów i słów możecie poznać sami, wystarczy posłuchać Tigera, który jest żywym przykładem użycia Kiezdeutsch.

Na koniec

Wszystkie te modyfikacje tworzą swój własny, niepowtarzalny system i nie powinny być właściwie postrzegane jako niebezpieczeństwo dla Standarddeutsch. Ale czy naprawdę tym niebezpieczeństwem nie są? Zdania są podzielone, ja sam do końca nie jestem w stanie jednoznacznie określić Kiezdeutsch jako ?dobrego? lub ?złego? czy ?niepożądanego?. Na razie traktuje to jako pewną ciekawostkę, ale wszystkim swoim uczniom zawsze będę w pierwszej kolejności wpajał poprawny język niemiecki. Wszystkie dialekty czy modyfikacje, w tym też Kiezdeutsch, będą u mnie stanowiły tło, dodatek. Może i nie byłoby to jakieś zagrożenie, ale zawsze należy najpierw nauczyć się mówić poprawnie, później dopiero można się na szerszą skalę językiem bawić.

Źródła:

1. //pl.pons.eu/slownik-ortografii-niemieckiej/Kiezdeutsch
2. //www.dw.de/dw/article/0,,15208590,00.html
3. //pl.wikipedia.org/wiki/Kiez
4. //www.bpb.de/publikationen/CKPH2H,1,0,Kiezdeutsch__ein_neuer_Dialekt.html#art1
5. //pl.pons.eu/dict/search/results/?q=Kanake&l=depl
6. //www.dw.de/dw/article/0,,15417450,00.html
7. //pl.wikipedia.org/wiki/Etnolekt
8. //www.bpb.de/publikationen/CKPH2H,2,0,Kiezdeutsch__ein_neuer_Dialekt.html#art2
9. //www.kiezdeutsch.de/wersprichtkiezdeutsch.html
10. //www.sat1.de/comedy_show/wasguckstdu/show/index.html

Foto:

Smalltown Boy: ?Eko Fresh?
//de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei:Eko_Fresh.jpg
Kaya Yanar: ?Guckst du weita!?
//www.sat1.de/comedy_show/wasguckstdu/show/index.html