Pierwsze ślady języka niemieckiego w starych tekstach służyły średniowiecznym mnichom jako pomoc w zrozumieniu tekstów w języku łacińskim. W rękopisach mnisi zapisywali niemieckie słowa między wierszami lub na marginesie. Mniej więcej dwie trzecie znanego dzisiaj słownictwa z Althochdeutsch (język staro-wysoko-niemiecki) pochodzi właśnie z tych notatek, nazywanych „Glossen”. Można je znaleźć w tekstach z początku VIII wieku. Chciałbym przedstawić i krótko opisać teraz 4 najważniejsze z nich, które tworzą niejako podstawy języka niemieckiego i tłumaczą jego pochodzenie.

Abrogans (Abrogans deutsch)

Abrogans uchodzi za najstarszy tekst w języku niemieckim. Jest to łacińsko-staro-wysoko-niemiecki słownik synonimów, w którym za pomocą języka ludowego (die Volkssprache) wytłumaczone zostały słowa z Biblii. Nazwa tego słownika pochodzi od pierwszego wpisu: abrogans – dheomodi (w obecnym niemieckim oznacza to bescheiden – skromny, demütig – pokorny). Dla historii języka niemieckiego jest to jedyne źródło informacji, gdyż 700 z 3760 występujących tam niemieckich słów nie pojawia się w żadnym innym tekście z tego okresu. Oryginał powstał prawdopodobnie pod koniec VIII wieku w klasztorze Freising.

Hildebrandslied

Karol Wielki wspierał rozwój pisanego języka ludowego w państwie frankijskim. Obok łaciny miał on być oficjalnym językiem kościoła. Cesarz kazał przełożyć kościelne teksty na język staro-wysoko-niemiecki oraz zebrać niemieckie kazania. Zajmowali się tym przede wszystkim mnisi. Miejsce, w którym pracowali, określa się mianem scriptorium. W klasztorze w Fuldzie dwóch mnichów spisało w pierwszej połowie IX wieku staro-wysoko-niemiecką epicką pieśń bohaterską. W pieśni tej ojciec i syn stanęli do walki jako rycerze. Tekstem zajęli się później jako pierwsi bracia Grimm i nazwali go Hildebrandslied (Pieśń o Hildebrandzie). Jedyny zachowany fragment znajduje się obecnie w bibliotece w Kassel.

Ludwigslied

Jest to staro-wysoko-niemiecki wiersz, pokazujący zwycięstwo zachodniofrankijskiego króla, Ludwika III, nad wojskami normańskimi 3. sierpnia 881 roku. Pieśń zaczyna się od słów:

Einan kuning uueiz ich,
Heizsit her Hluduig, (…)

W dzisiejszym języku niemieckim brzmiałoby to następująco:

Ich kenne einen König,
er heißt Ludwig, (…)

Rok po zwycięskiej bitwie pod Saucourt-en-Vimeu Ludwik III umiera. Z tego też powodu Ludwigslied jest jednym z nielicznych tekstów z okresu wczesnego średniowiecza, których datę powstania można określić dosyć dokładnie. Wiersz powstał więc między 1. sierpnia 881, a 5. sierpnia 882 roku i został spisany w dialekcie reńsko-frankońskim. Dla badaczy historii języka niemieckiego bardzo ważny jest fakt, że tekst nie został przetłumaczony z języka łacińskiego, a od razu powstał w średniowiecznym języku niemieckim.

Merseburger Zaubersprüche

Wiele średniowiecznych tekstów odnosi się do ustnych opowiadań, które przekazano nieraz w dosyć dużym odstępie czasowym od ich spisania. Zupełnie innym przykładem są Merseburger Zaubersprüche, które nazwano od miejsca ich znalezienia: Merseburg. Są to dwa średniowieczne zaklęcia, które zapisano w języku staro-wysoko-niemieckim, dokładnie w dialekcie frankońskim. Dają nam one pewien wgląd w ówczesne niemieckie życie pogańskie. Pierwsze zaklęcie odnosi się do uwolnienia uwięzionego z więzów i ucieczki przed wrogiem, drugie natomiast dotyczy uleczenia zranionej nogi konia. Rękopis pochodzi prawdopodobnie z klasztoru w Fuldzie.

Opracowano na podstawie „VDS Sprachnachrichten” Nr. 54 (II/2012), str. 4.

Wykorzystane grafiki są własnością publiczną (public domain) w Stanach Zjednoczonych oraz w tych państwach, gdzie prawo autorskie wygasa 100 lat po śmierci autora lub wcześniej.