Cechą dosyć charakterystyczną dla języka niemieckiego jest częste występowanie rzeczowników złożonych (Zusammengesetzte Substantive; Komposita), np.: der Blumentopf – doniczka na kwiaty (die Blume – kwiat + der Topf – garnek, doniczka) czy die Topfblume – roślina doniczkowa. Rzeczowniki złożone składają się z dwóch lub nieraz więcej wyrazów, przy czym warto podkreślić fakt, że ostatni człon złożenia jest ZAWSZE rzeczownikiem i nazywamy go wyrazem określanym. Od tego ostatniego członu zależy też rodzaj gramatyczny całego złożenia i od niego właśnie zaczynamy tłumaczenie. Wystarczy porównać podane wyżej przykłady. Mamy der Topf, stąd też der Blumentopf. Analogicznie jest to w drugim przykładzie: die Blume, a więc też die Topfblume.

Rzeczowniki złożone to nie tylko połączenie dwóch rzeczowników. Udział w tym całym zamieszaniu mają też inne części mowy: przymiotniki, czasowniki, przyimki oraz liczebniki. Przyjrzyjmy się bliżej konkretnym przykładom.

rzeczownik + rzeczownik

die Arbeitserlaubnis = die Arbeit + die Erlaubnis (pozwolenie na pracę)
das Familientreffen = die Familie + das Treffen (spotkanie rodzinne)

przymiotnik + rzeczownik

das Frühstück = früh + das Stück (śniadanie)
die Altstadt = alt + die Stadt (stare miasto)

czasownik + rzeczownik

das Schlafzimmer = schlafen + das Zimmer (sypialnia)
die Stehlampe = stehen + die Lampe (lampa stojąca)

przyimek + rzeczownik

der Ausbau = aus + der Bau (rozbudowa)
der Unterarm = unter + der Arm (przedramię)

liczebnik + rzeczownik

der Dreisprung = drei + der Sprung (trójskok)
der Zweibeiner = zwei + die Beine (istota dwunożna, człowiek)

Powyższe przykłady pokazują nam, w jak różnorodny sposób mogą powstawać niemieckie rzeczowniki złożone. Skupiłem się jedynie na rzeczownikach złożonych z dwóch wyrazów, ale zapewne spotkaliście się też z rzeczownikami, które składają się trzech lub też więcej wyrazów. Zerknijmy na przykłady takich złożeń.

rzeczownik + rzeczownik + przyimek + rzeczownik

die Autobahnausfahrt = das Auto + die Bahn + aus + die Fahrt (zjazd z autostrady)

przyimek + rzeczownik + rzeczownik

die Mitarbeiterführung = mit + der Arbeiter + die Führung (zarządzanie pracownikami)

Przedmiotem wielu żartów są naprawdę długie złożenia, jak chociażby poniższe:

der Schifffahrtskapitänsmützenmaterialhersteller = das Schiff + die Fahrt + der Kapitän + die Mütze + das Material + der Hersteller (spróbujecie przetłumaczyć?)

Jednak bez względu na ilość wyrazów składających się na cały rzeczownik, rodzaj jest ZAWSZE ustalany na podstawie ostatniego członu, to tak dla przypomnienia :)

W rzeczownikach złożonych często nie ma żadnego elementu łączącego (np. die Topfblume, die Aufgabe). Dzieje się tak wtedy, gdy pierwszy człon stanowi przyimek, przymiotnik lub jakiś jednosylabowy wyraz. Jeżeli wyrazem określającym jest czasownik, wtedy odrzucamy jego końcówkę od formy bezokolicznika (chodzi o -en), np.: die Fahrkarte = fahren + die Karte (bilet), der Schreibtisch = schreiben + der Tisch (biurko). Bardzo często jednak tworzymy rzeczowniki złożone za pomocą różnych spójek, które służą m.in. ułatwieniu wymowy, np.:

spójka „s/es” (często występująca)

• das Arbeitszimmer = die Arbeit + das Zimmer (pracownia, gabinet)
• das Geburtstagsgeschenk = die Geburt + der Tag + das Geschenk (prezent urodzinowy)
• die Jahreszeit = das Jahr + die Zeit (pora roku)

Należy wspomnieć, że spójka „s/es” pojawia się zawsze wtedy, gdy pierwszym członem złożenia jest rzeczownik rodzaju żeńskiego o zakończeniach -heit, -keit, -ion, -schaft, -ung, -tät, np.: die Informationsstelle, die Krankheitsdauer lub wtedy, gdy pierwszy człon to wyraz rodzaju męskiego, żeńskiego lub nijakiego składający się z dwóch lub więcej sylab, np.: das Arbeitszimmer.

spójka „n/en”

(brak konkretnych reguł użycia, chociaż po dodaniu tej spójki forma pokrywa się często z liczbą mnogą danego rzeczownika; porównaj formy podane w nawiasach)

• die Straßenbahn = die Straße (l.mn. die Straßen) + die Bahn (tramwaj)
• das Studentenzimmer = der Student (l.mn. die Studenten) + das Zimmer (pokój studencki)

spójka „er”

(zasada podobna jak przy spójce „n/en”)

• das Kinderzimmer = das Kind (l.mn. die Kinder) + das Zimmer (pokój dziecięcy)
• das Wörterbuch = das Wort (l.mn. die Wörter) + das Buch (słownik)

Tworzenie rzeczowników złożonych w języku niemieckim jest nieraz bardzo dowolne i możemy tworzyć słówka, których nie da się znaleźć w żadnym słowniku. Należy jednak pamiętać o samych regułach tworzenia, żeby w gąszczu liter nie zgubić np. wspomnianych wyżej spójek.

Ciekawostka na deser: najdłuższe słowa w języku niemieckim

• die Donaudampfschifffahrtselektrizitätenhauptbetriebswerkbauunterbeamtengesellschaft
• die Hippopotomonstrosesquippedaliophobie
• die Grundstücksverkehrsgenehmigungszuständigkeitsübertragungsverordnung
• das Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz
• die Verkehrsinfrastrukturfinanzierungsgesellschaft

i wiele innych :)

Foto: wikiHow.com